گرده در زبان لاتین به معنای یک ماده ی بسیار ریز است. هر دانه ی گرده در واقع یک سلول نر گیاه بوده و حاوی مواد لازم برای تلقیح سلول ماده است. دانه ی گرده به همراه سلول ماده کامل شده و دارای اطلاعات ژنتیکی لازم برای تولید گیاه می باشد.
گرده ی گل که در زندگی زنبور عسل و نوزادانش اهمیت حیاتی دارد منحصراً از روی گل ها جمع آوری و در سلول های شان ها کنسرو و ذخیره می گردد. گرده ی گل چیزی جز سلول های نر گیاهان نیست که تنها در صورتی که روی سلول های ماده ( تخم) گیاهی از همان نوع گل بیفتد می تواند آن را بارور نموده و میوه یا بذر تولید کند . زنبور عسل این گرده ها را جمع و برای تغذیه ی خود و نوزادانش به کندو حمل و در سلول های شان انبار می نماید.
در گرده ی گل تمام مواد غذایی مورد لزوم زندگی زنبور عسل مثل مواد پروتئینی و چربی و معدنی و هم چنین انواع ویتامین ها وجود دارند. تنها موادی که مقدارش در آن ناچیز می باشد مواد قندی برای تولید انرژی است که آن هم در شهد گلها تقریباً با غلظت20 الی 50 درصد و حتی بیشتر موجود می باشد.
گرده ی گل عمر زنبورها را زیادتر نموده و باعث رشد غدد شیریشان گشته و ترشحاتشان را غنی تر می کند. این ماده باعث تقویت غدد مومی و ازدیاد ترشحات آنها نیز می گردد.زنبورهای جوان پاییزی با خوردن آن می توانند مواد چربی بیشتری زیر پوستشان ذخیره نمایند. این چربی ها در ذخیره ی زنبورهایی که در اواخر زمستان و اوایل بهار تولد می یابند و در طبیعت گرده ای وجود ندارد رل بسیار مهمی را بازی می کنند.بنابراین مهم ترین فعالیت زنبور عسل مانند تولید و ترشح شیر یا ژل رویال در نتیجه ی پرستاری و تغذیه ی لاروها و ملکه، ترشح موم و خانه سازی،تنظیم مدت زندگی زنبورهای بهاری و زمستانی و بالاخره تولید مثل و تداوم نسل هایشان رابطه ی مستقیم یا غیر مستقیم با وجود و مصرف گرده ی گل به وسیله ی زنبورها دارد.
مقدار مصرف گرده ی گل یک جمعیت متوسط در یک سال حدود 20 تا 50 کیلو گرم محاسبه شده است. مقدار دقیق مصرف سالیانه ی هر جمعیت رابطه ی مستقیم با قدرت وی و رابطه ی معکوس با مقدار پروتئین موجود در گرده ی گل دارد. یعنی هرچه مقدار درصد پروتئین گرده ی گل بیشتر باشد مصرف سالیانه ی جمعیت کمتر بوده و هر اندازه مقدار درصدش در گرده کمتر باشد مصرف سالیانه ی آن زیادتر خواهد بود.
همه ی انواع گرده ها از لحاظ مواد غذایی برای زنبورها یکسان نیستند. بعضی ها که از لحاظ مواد پروتئینی غنی ترند بهتر بوده و برخی که فقیر ترند چندان جالب نمی باشند.
هنگام ملاقات گل توسط زنبور عسل، گرده ها به پوشش کرک دار بدن آنها می چسبد. سپس زنبور با مالیدن پاها به یکدیگر و صورت خود گرده ها را با خرطومش مرطوب کرده، به صورت ساچمه در می آورد و در سبد پاهای عقب خود محکم می کند.
گرده دارای پروتئن فراوان بوده و برای تغذیه ی زنبوران و پرورش لاروها به مصرف می رسد. همچنین زنبورها از
آن برای تولید عسل، فرمنت و موم نیز استفاده می کنند. یک زنبور در هر بار پرواز حدود 15 میلی گرم گرده به کندو می آورد و برای پرورش لاروها در یک کلنی ( تجمع لاروها) سالانه بین 20 تا 50 کیلوگرم گرده به مصرف می رسد .با شروع فصل گرما و اولین تخم گذاری ملکه در کندو و به محض اینکه موم غذای نوزادان ساخته شد، تبادل مواد در مقیاس وسیع تری شروع می شود و در نتیجه نیاز شدیدتری به گرده پدید می آید.گرده ی گل تأمین کننده ی اصلی پروتئین و چربی برای زنبوران است. گرده در سفره ی غذایی زنبور هم حکم گوشت را دارد و هم می تواند به منزله ی نان باشد اکثر زنبورانی که مسئول تغذیه ی نوزادان هستند گرده را بلعیده و آن را در غدد شیری خود به غذای نوزاد تبدیل می کنند.
زنبور کارگر در حدود بیست روزگی فعالیت خود را شروع می کند. البته در شرایط سن مختلف غریزه ی این حشره اورا به سمت منابع غذایی راهنمایی می کند. زنبور علاوه بر آرواره هایش که مستقیماً با آنها گرده جمع آوری می کند می تواند به کمک بدن پوشیده از کرک و پاهایش نیز جمع آوری گرده را انجام دهد. تقریبا تمام نقاط بدن زنبور حتی چشم هایش از کرک پوشیده شده است و ابزار مناسب جهت جمع آوری گرده یعنی شانه، برس گرده، سبد و موی منفرد نیز به او در این کار کمک می کنند هنگامی که زنبوری روی گلی می نشیند با آرواره های خود بساک گل را که هنوز باز نشده است باز می کند و با تکان شدید سر و پاها گرده ها را بیرون می ریزد. این حرکات زنبور غریزی ولی قابل تغییر است زیرا در مسیر فعالیت زنبور از تجربه هایی که قبلا آموخته شده است نیز استفاده می کند.
گرده ها هنگام جمع آوری توسط خرطوم زنبور مرطوب می شوند تا راحت تر به شکل ساچمه در بیایند و حملشان آسان تر باشد. برای این کار زنبور از مقدار کم عسلی که همراه آورده یا از شهد گلهای ملاقات شده استفاده می کند. میزان رطوبت به حدی است که گرده در تمام سطح بدن زنبور چسبناک و قابل ورز دادن می شود.
با توجه به نوع گرده ی موجود در طبیعت، رطوبت، بزرگی و سایر ویزگی ها، میزان رطوبت مورد نیاز برای گرده های مختلف نیز متفاوت است.
زنبورهای کارگر جوان باید یاد بگیرند که خود را با شرایط گل هایی که گرده ی آنها را برداشت می کنند تطبیق دهند. این مسئله بسیار حائز اهمیت است که زنبور شکل، رنگ و بوی گرده های مختلف را بشناسد تا بتواند آن گل را در نقاط دیگر نیز شناسایی کند.
زنبور در پاهای مفصل دار دارای یک پاشنه ی پوشیده از کرک های زبر است که مانند یک برس عمل می کند. نحوه ی استفاده از این برس ها این چنین است که زنبور در حال پرواز بدن خود را تمیز می کند و گرده ها را به شکل ساچمه در می آورد. او به وسیله ی برس پاهای جلویی خود گرده ها را از روی سر و گردن، کنار دهان خود جمع می کند سپس به وسیله ی دو پای بعدی قفسه ی سینه را تمیز می کند و گرده ی تمیز شده توسط پاهای جلویی را تحویل می گیرد. در حین انجام این کار رطوبت به مقدار کافی توسط خرطوم زنبور به گرده ها می رسد و گرده هایی که خوب مرطوب شده اند به پاهای عقبی تحویل داده می شوند. این روند به قدری سریع است که انسان قادر به دنبال کردن حرکات زنبور نیست. برس های پاهای عقب زنبور ساختار ویژه ای دارند و کرک های متمایل به پایین آنها در قسمت داخل پاشنه در ده ردیف به طور مرتب قرار گرفته اند.بین این ردیف های کرک در جفت پای عقب زنبور، پاهای میانی زنبور حرکت کشو مانند داشته و گرده ها را بین ردیف کرک ها مرتب می کند. زنبور با حرکات کشویی سریع یا اصطکاکی گرده ها را از یک پا به پای دیگر منتقل می کند. گرده ها به طور هم زمان به طرف بالا و قسمت خارجی پاهای زنبور هدایت می شوند و در نهایت یک موی منفرد و بلند به ساچمه های تهیه شده استحکام لازم را می دهد. در هر ساچمه ی گرده می توان رد پاهای زنبور را به صورت شکاف های نسبتاً عمیقی مشاهده نمود. ساچمه ی آماده شده توسط پاهای وسط از خارج و بالا هدایت می شود تا هنگام پرواز مزاحمتی برای زنبور ایجاد نکند.
با توجه به نوع گرده ی موجود در هر منطقه وزن گرده ی جمع شده توسط زنبور عسل(دو عدد ساچمه) حداقل 8 تا 12 میلی گرم و حداکثر 18 تا 20 میلی گرم می باشد یک زنبور معمولاً باید حدود 80 گل را ملاقات کند تا این مقدار گرده را جمع آوری نماید. بر اساس مشاهدات انجام شده در اوایل بهار تا پاییز روزانه به طور متوسط 8000 زنبور با گرده به کندو مراجعت می کنند.
زنبور عسل و پرورش آن-دکتر نعمت الله شهرستانی. معجزات درمانی عسل و انگبین ها-دکتر محمد دریایی.( بازنویسی شده توسط بخش مقالات عسل نیل پر)